مدیریت بهینه حوضه سد کمال صالح

افزايش تقاضا براي آب و خدمات وابسته به آن، تنزل کيفيت منابع آب، تخريب محيط  زيست ناشي از شهرنشيني و صنعتي شدن و تغيير کاربري اراضي، منابع آب موجود را در  تنگناها و فشارهاي فزاينده اي قرار داده و مديريت آن را با شرايط پيچيده اي روبرو کرده است. علاوه بر كمبود و کاهش منابع آب ناشی از خشکسالی های چند دهه اخیر و توسعه روز افزون شهرها و صنایع وابسته، مشکل کیفیت آب نیز دارای حساسیت خاص خود می باشد. این در حالی است که شهر اراک با مشکل کمی (افت سفره های زیرزمینی) و کیفی (آلودگی به نیترات) آب شرب مواجه است. طرح انتقال بین حوضه ای آب – از حوضه سد کمال صالح به حوضه دشت اراک – راهکار مناسبي را براي حل و فصل مسائل و مشکلات مديريت آب این منطقه فراهم مي سازد.

حوضه سد کمال صالح با مساحت 655 کیلومتر مربع در جنوب غرب استان مرکزی (بخش سربند) و شمال شرق استان لرستان (بخش جاپلق) قرار دارد. ميانگين‌ بارش سالانه‌ حدود 500 ميلي‌ متر و ميانگين‌ دماي‌ سالانه‌‌ حدود 11 درجه‌ سانتيگراد نشان دهنده اقلیم نیمه خشک سرد حوضه مذکور است.

با توجه به احداث سد مخزنی کمال صالح جهت تأمین آب شرب و صنعت شهرهای اراک و شازند، انجام مطالعات پایه و کاربردی جهت اقدامات مدیریتی حوضه، از اهمیت خاصی برخوردار است. از طرفی با افزایش جمعیت شهر هندودر و گسترش همه جانبه آن، که مهمترین مرکز سکونتگاهی حوضه سد کمال صالح به حساب می آید، اهمیت برنامه های مدیریتی حوضه دوچندان می شود.

از ديدگاه زيست محيطي نقش رسوبات معلق در انتقال عناصر غذايي، سموم و همچنين منشأيابي رسوبات و آلاينده هاي غيرنقطه اي اخيراً مورد توجه بيشتري قرار گرفته است. زيرا كه خسارات وارده توسط رسوبات رودخانه ای به طبیعت، کشاورزی و سازه های آبی ساخته شده بر روی یا در کنار رودخانه ها بسیار گسترده و زیان آور است. تولید رسوب ناشی از فرسایش خاک باعث رسوبگذاری در مخزن پشت سد و در نتیجه کاهش ظرفیت ذخیره مخزن و نیز گل آلود شدن آب ذخیره شده در پشت سد می شود که بروز مشکل در تصفیه خانه ها را بدنبال دارد.

بدون شک مدیریت صحیح حوضه بیش از اینکه بر روی کمیت و کیفیت آب مخزن سد تأثیر گذار باشد باعث بهبود زندگی آبخیزنشینان بالادست سد می شود. رسیدن به این اهداف در گرو اقدامات بهینه چند معیاره و چند منظوره مدیریتی است که ذیلاً به مهمترین آنها اشاره  شده است:

v       ارائه برنامه های آمایش سرزمین

v      در نظر گرفتن فعالیت های آبخیزداری در مناطق حساس به فرسایش

v      مشارکت مردمی در حفظ و نگهداری از منابع طبیعی مخصوصاً مراتع

v     آموزش آبخیزنشینان در بهره برداری اصولی از اراضی کشاورزی و سایر منابع محیطی

v      کنترل آلاینده های نقطه ای و غیرنقطه ای

حال با آبگیری سد کمال صالح امید است با همکاری مؤسسات تحقیقاتی، دانشگاه ها، آبخیزنشینان و سایر بخش ها گام مهمی در تدوین برنامه های مدیریتی حوضه و اجرایی  شدن آین برنامه ها داشته باشیم.

نگارش: مهدی مردیان (کارشناس ارشد آبخیزداری)

با همکاری شرکت آب منطقه ای استان مرکزی