به گزارش مرکزی دیلی و به نقل از ایرنا ، فرش دستبافت استان مركزی، چون منظره ای بهشتی است كه با دستان بافنده به زمین خاكی آورده شده تا قدم گذاشتن روی آن انسان را هر چه بیشتر به عالم معنا نزدیك كند.

قالی این دیار از دیرباز در كشور سرآمد بوده و به لحاظ درآمدزایی و ارزش افزوده و هم از نظر مصادیق هنری حرف های زیادی برای گفتن دارد.

این هنر- صنعت كه به گفته كارشناسان یكی از دلایل اصلی شكل گیری هسته شهری اراك بوده و به عنوان یكی از پایه های تجارت خارجی این خطه محسوب می شده امروز به دلایل متعدد اسیر ركود است .

شناخت جایگاه و بررسی آسیب شناسانه ابعاد و زوایای مختلف فرش استان مركزی ضرورتی است كه برای تدوین برنامه كارآمد و نقشه راهبری آینده این هنرصنعت به عنوان یك ظرفیت بالقوه احساس می شود.

زمان آن رسیده تا دستگاه های متولی در حوزه فرش با برنامه قوی و ایجاد و تقویت زنجیره تولید فرش ، این هنر – صنعت را از شرایط اورژانسی موجود خارج و جایگاه جهانی آن را كه با برند ‘فرش ساروق اراك’ شهرت داشته، احیا كنند.

***تاریخچه

فرش دستبافت بر اساس شواهد، تاریخ و اطلاعات جمع آوری شده محصولی از ذوق و هنرمندی مردم ایران زمین است و قدمت این دستبافته رنگارنگ و زیبا به حدود دو هزار و 500 سال قبل باز می گردد.

فرش بافی در استان مركزی قدمتی 200 ساله دارد، فرش ساروق آوازه نیكویی در جهان دارد و بیشتر كشورهای صاحب هنر، فرش ساروق را به خوبی می شناسند و امروزه هم هنوز زیراندازهای دست بافت این منطقه مورد توجه كشورهای مختلف دنیا است.

در دهه های اخیر برخی كشورها نظیر چین، مراكش و هند با الگوبرداری از فرش های تولیدی اراك با روش نوین و برنامه ریزی دقیق در تولید فرش وارد شده و بسیاری از تولیداتشان را به نام تجاری ساروق به دنیا عرضه می كنند.

اصالت و ظرافت های هنری، طرح و نقش های فرش دست بافت اراك، در موزه های معروف دنیا جهانگردان بی شماری را به خود جذب می كند.

این آثار بی بدیل خود معرف فرهنگ و تمدن این مرز و بوم و جایگاه خاص اراك درقریحه هنری و ظرفیت فرهنگی است.

شهرت دست بافته های استان مركزی به ویژه اراك از اواسط حكومت ناصرالدین شاه حضوری قابل لمس یافته و شهرتی جهانی می‌یابند.

یكی از پیشكسوتان فرش استان مركزی معتقد است: موقعیت جغرافیایی و استراتژیك سلطان آباد (اراك فعلی) و قرار گرفتن آن در مسیر راه‌های بازرگانی و تجاری كشور شرایطی خاص بوده كه این منطقه به قطب تجارت فرش تبدیل شده و تعداد زیادی از تجار و بازرگانان نخبه این رشته از كشورهای مختلف را در خود گردآورده بود.

‘عبدالحسین اخوان’ بیان كرد: به علت ارزش اقتصادی فرش در سال 1266 هجری شمسی شركت سوییسی ‘زیگلر’در سلطان آباد اقدام به گشایش نمایندگی كرد و تشكیلات اداری و انبارداری و چرخه مراحل فنی مواد اولیه را در این منطقه رونق داد.

وی تاكید كرد: بافت قالی و قالیچه های نفیس با طرح های خاص از دیرباز به صورت حرفه ای و سازمان یافته دراراك و بخش های گسترده ای از استان مركزی رونق داشته و قالی مناطق مشك آباد و ساروق با طرح های بند ریحان، گل حنا، بوته، لیلیان و گل مرغ زبانزد بوده اند.

این پیشكسوت فرش استان مركزی ادامه داد: رج شمار رایج فرش های استان مركزی از 20 تا 70 را شامل می شود كه این نشانه ظرافت و تخصص و پویایی این هنر در استان است.

اخوان تاكید كرد: فرش اراك با رنگ های دوغی ساروق، آبی فراهان و روناسی مشك آباد شهرت جهانی یافته است .

وی افزود: رونق ونبوغ ویژه در رنگرزی از نقاط قوت صنعت فرش اراك است و استفاده از روناس، برگ مو، پوست انار، پوست گردو و اسپرك، رایج بوده ودر رنگرزخانه ها تا گذشته ای نه چندان دور بوی رنگدانه های طبیعی به مشام می رسید.

یك طراح فرش در اراك نیز گفت: فرش استان تنوع مناسبی از طرح دارد و تفكرمداری و ذوق هنرمندانه ویژگی بارز آن است كه طرح های این منطقه را برجسته كرده است.

‘زهره صالحی’ افزود: لیلیان و بند ریحان در زمره طرح های مشهور فرش روستایی و لچك ترنج، افشان، شاه عباسی، جنگلی، شكارگاه، درختی و پیچ، خشتی، شیخ صفی، اسلیمی، گل حنا، ماهی، تك بته، نقشه عظیمی، بته میر، شاخ بزی، مستوفی و گل ریز در رسته نقشه های شهری استان مركزی است.

***فرشبافی هنری نمادین از طبیعت

توافق عوامل طبیعت را می‌توان در نقوش فرش دید، نقوشی كه از خطوط عمودی، افقی و دیگر نقش های هندسی و خطوط زاویه‌دار تشكیل شده است.

خطوط طراحی فرش اراك تدوام نقوش اساطیری است كه ریشه در روزگارانی بسیار دور دارد و وجود نگاره‌ها و طرح‌هایی از قبیل ترنج و درخت، لاله باز، لاله بسته و برگ مو، هر كدام نشانه‌ای از خواست باطنی بافندگان برای سرسبزی و خرمی محیط زیست است.

حاشیه لوزی در فرش اراك نشانه‌ای از حركت آب در یك جوی باریك یا داخل حوضچه و وجود نقش گل خورشیدی در گلیم‌ها حكایت از بركت خورشید و زایندگی خاك است كه نزد بافندگان روستایی قابل احترام است.

نقش بوته جقه یا بوته ترمه كه حالت درخت سرو خمیده را دارد و در عین حال سمبل نجات و زندگی در بافته‌های روستایی و عشایر است به دلیل سربلندی و استقامت یكی از نمادهای زندگی است.

بوته جقه به عنوان سمبل زندگی در طرح‌های بیشتری اعم از قالی، گلیم و پارچه رسوخ كرده و در ارتباط با عواطف و حالات روحی بافنده به اشكال مختلفی متجلی شده است.

بوته جقه‌های پشت به هم نقش قهر و بوته‌های رو به هم نقش آشتی را دارند و در اندازه‌های متفاوت یكی از درون دیگری، نقش مادر و بچه را دارند.

نقوش خوشه گندم، درختان افشان یا كاج‌ها، نیاز بافندگان به سرسبزی محیط و طول عمر را نشان می دهد.

فرش ها و گلیم‌های بافته شده در هر منطقه از نظر طرح، بافت و رنگ‌آمیزی، مختصات خاص منطقه خود را دارند و تلفیق هوشمندانه طرح ها در فرش اراك، عامل كلیدی در شهرت جهانی آن بوده است.

چله كشی ، رفوگری، رنگرزی، طراحی و پرداخت فرش نیز در دو قرن اخیر به عنوان حرفه های جانبی فرش اراك از رونق برخوردار بوده اند.

***وضعیت كنونی تولید

با تند شدن آهنگ صنعت، اراك از سال 1340تجربه جدیدی را در تغییرات زیرساختی درآمدی و تولیدی با استقرار واحدهای تولیدی و صنعتی آغاز كرده است كه در این تجربه جدید ظرفیت وسهم هنر صنعت فرش رنگ باخت.

مسیر جدید تولید و درآمد استان به دلیل بی برنامگی و توسعه نامتوازن امروز با پیامدهای عمیق آلایندگی محیطی اراك همراه شده، در حالی كه هنر صنعت فرش با سرمایه اندك و ظرفیت اشتغالزایی بالا، نه تنها با محیط زیست سازگاراست بلكه نماینده ای از بالندگی هنری و تمدن ایران زمین است.

امروز هنوز سوسوی كمرنگ این هنرصنعت در استان مركزی زنده مانده كه باید به مدد حمایت و برنامه ریزی زنده و پویا شود.

معاون بازرگانی داخلی سازمان صنعت، معدن و تجارت استان مركزی گفت: هم اكنون 30 هزار بافنده شناسنامه دار فرش در این استان شناسایی شده و 14 هزار بافنده استان نیز زیر پوشش مزایای بیمه قالیبافی هستند.

‘عزیزالله صدیقی’ افزود: براساس آمار، دردو دهه اخیر تعداد بافندگان حرفه ای فرش در این استان از 18 هزار به 14 هزار نفر كاهش یافته كه این زنگ خطری جدی برای این هنر- صنعت اصیل است.

وی بیان كرد: سیر كاهشی شاغلان حوزه فرش استان مركزی معلول طیفی از علت ها است كه باید با رویكرد آسیب شناسی مورد بررسی قرار گیرد.

رییس سازمان صنعت، معدن و تجارت استان مركزی نیز گفت: رونق هنر- صنعت فرش می تواند یكی از بهترین راهكارها برای حل معضل بی كاری باشد و برای زنان خانه دار مناسبترین رشته مشاغل خانگی است.

‘علیرضا زاوشی’ ادامه داد: ایجاد اشتغال اصلی ترین دغدغه دولتمردان است كه برخی بسترها برای آن وجود دارد اما باید به احیای فرش در استان مركزی به عنوان مهد این هنرصنعت توجه ویژه شود.

وی اضافه كرد: سیاست دولت برای بیمه قالی بافان روش انگیزشی خوبی برای جذب بافندگان حرفه ای و افزایش امید آنان به آینده شغلی است.

رییس سازمان صنعت، معدن و تجارت استان مركزی اظهار كرد: قالی بافی كاری سخت است كه علاقه و انگیزه نقش به سزایی در تدوام آن دارد .

رییس اداره فرش سازمان صنعت، معدن و تجارت استان مركزی نیز معتقد است: سالانه به حدود 14 هزار متر مربع فرش دستباف در استان مركزی تولید می شود.

‘محمد نادری’ افزود: میزان بافت و تولید فرش به دلیل پایین بودن حقوق و دستمزد، نبود كارگاه های تولیدی، عدم ارایه تسهیلات مناسب و شهرنشینی روستاییان در این استان سیر كاهشی دارد.

رییس اتحادیه فرش دستبافت اراك هم گفت: قالی های شش متری دستبافت یزد و كاشان بازار این شهرستان را اشباع كرده است درحالی كه دستبافته های استان كیفیت و مرغوبیت خاص دارند.

سید ‘علی مهاجرانی’ بیان كرد: میزان تولید و بافت همچون گذشته نیست و كمتر شده زیرا بافندگان دیگر انگیزه های قبل را ندارند.

وی، كم شدن میزان كیفیت مواد اولیه به ویژه خامه اراك را یكی از عوامل كاهش میزان استقبال رونق بافت فرش عنوان كرد.

پیشكسوت فرش نیز گفت: قالی های اصیل اراك كیفیت بسیار بالایی دارند زیرا بدون هیچگونه تقلبی بافته شده و خریدار بعد از چند سال نگهداری می تواند آن را با قیمتی بالاتر بفروشد اما اخیرا برخی فرش ها بعد از مدتی كیفیت خود را از دست می دهند كه نشان دهنده پایین بودن كیفیت خامه است.

***صادرات فرش

رییس اداره فرش سازمان صنعت، معدن و تجارت استان مركزی گفت: فرش اراك كه هم اكنون به ایتالیا، روسیه و كشورهای حوزه خلیج فارس صادر می شود، پیش از این به آمریكا، آلمان، لبنان و كانادا نیز صادر می شده است.

‘محمد نادری’ ادامه داد: با توجه به كیفیت بالای فرش اراك، قیمت آن نسبت به سایر نقاط كشور بیشتر است و همین امر موجب شده مشتریان فرش این منطقه در گروه خاصی قرار بگیرند.

وی افزود: طرح، رنگ و نقشه فرش اراك سال ها است كه تغییر نكرده و بسیاری از تولیدكنندگان قالی هنوز با نگرش سال های گذشته به تولید پرداخته و توجهی به ذائقه مخاطبان ندارند.

وی ادامه داد: بسیاری از مشتریان نسل جوان به دنبال فرش های سفید تبریز، قم و كردستان هستند كه این موضوع نیازمند بازنگری در طرح و نقشه فرش اراك است.

پیشكسوت فرش اراك نیز اظهار كرد: فرش باید متناسب با نیاز صادرات و خریداران بازارهای خارجی بافته شود و توجه به سلیقه مشتریان و تولید هدفمند ضروری است.

اخوان تاكید كرد: ایجاد كارگاههای تولیدی بهترین اقدام برای رونق صادرات است زیرا این اقدام سبب جمع شدن بافندگان در یك مكان و ایجاد انگیزه برای بافت بهتر و بیشتر می شود.

معاون بازرگانی خارجی سازمان صنعت، معدن و تجارت استان مركزی نیز گفت: نبود ارزیاب فرش در گمرك استان مركزی از جمله مشكلات صادرات فرش از این استان است.

‘جعفر اصغری’ افزود: نبود ارزیاب موجب شده تا فرش استان از گمركات استان های قم، اصفهان و دیگر نقاط صادر شود.

وی افزود: در هشت ماه امسال حدود 700 هزار دلار فرش از استان مركزی صادر شده است.

اصغری بیان كرد: هر گونه ركود در بازار صادراتی منجر به بیكاری و كاهش در آمد در میان بسیاری از شاغلین صنعت فرش می شود.

وی، تولید فرش را یكی از ابزارهای توسعه روستایی دانست و گفت: گسترش بازارهای صادراتی فرش اثر مثبتی بر افزایش رفاه و بالارفتن درآمد سرانه روستاییان خواهد داشت.

***مشكلات و راه حل ها

رییس اداره فرش سازمان صنعت، معدن و تجارت استان مركزی گفت: صنعتی بودن استان باعث شده دستمزد بافندگان در مقایسه با دیگر شغل ها كمتر باشد و بافندگان نسبت به اشتغال در كارگاه های فرش تمایلی نشان نمی دهند.

نادری افزود: آپارتمان نشینی و مهاجرت روستاییان به شهر، سبب كمرنگ شدن تولید فرش شده است.

یك طراح فرش نیز گفت: استفاده از طرح های قدیمی متقاضی ندارد و مورد استقبال قالی بافان قرار نمی گیرد كه این امرنیاز به بازنگری دارد.

‘ زهره صالحی’ افزود: مشكلات فرش باید در درون استان توسط مسولان ذیربط، بافندگان و تولیدكنندگان تبیین و برای رفع آن چاره اندیشی شود.

وی ادامه داد: نباید تنها به دریافت دستورالعمل ها از تهران اكتفا كرد بلكه باید مشكلات پس از مشخص شدن در استان، برای رفع نهایی به مركز ملی فرش كشور ارایه شود.

صالحی اضافه كرد: فرش استان مركزی با نقشه های قدیمی معرفی شده اما این نقشه ها امروز در حال كمرنگ شدن و از بین رفتن است و طراحان خوش ذوق باید با نیاز امروز جامعه این بخش را متحول و كارآمد كنند.

وی ادامه داد: ارتباط چندانی بین طراح و بافنده وجود ندارد كه این امر باعث می شود بافنده در زمان بافت نقش خلاقانه ای نداشته باشد و نتواند از تجربیات خود استفاده كند.

صالحی بیان كرد: بافنده تجربیات ارزنده ای دارد و می تواند نظرات خوبی برای رنگ آمیزی ارایه دهد اما صرفا به نقشه اكتفا می شود و بافنده تنها مثل یك ماشین باید گره بزند.

وی ادامه داد: هم فكری بین طراح و بافنده به نقش آفرینی زیباتر و بهتر منجر می شود كه باید این مهم مورد توجه تولیدكنندگان قرار گیرد.

صالحی، نبود یك مركز تخصصی فرش دستبافت را حلقه مفقوده تولید این كالای با ارزش در استان مركزی دانست.

معاون بازرگانی خارجی سازمان صنعت، معدن و تجارت استان مركزی نیز گفت: نبود اتحادیه صادركنندگان و شركت های مدیریت صادرات از جمله مشكلات صنعت فرش است .

یك بافنده فرش هم گفت: بافت فرش بسیار سخت است زیرا بعد از مدتی بینایی چشمان تحت تاثیر قرار می گیرد.

‘ صدیقه فراهانی’ افزود: بافت فرش موجب بیماری هایی اسكلتی از جمله آرتروز می شود بنابراین بافندگان باید مورد توجه و حمایت جدی قرار گیرند.

وی ادامه داد: دستمزد بافندگان بسیار پایین است در صورتی كه این كالا با قیمتی بالا در بازار عرضه می شود.

معاون بازرگانی داخلی سازمان صنعت، معدن و تجارت استان مركزی گفت: بیمه قالی بافان، ارائه تسهیلات به بافندگان، آموزش به بافی، راه اندازی مجتمع های قالی بافی و كلاس های تخصصی از جمله اقدامات برای برطرف شدن مشكلات صنعت فرش در استان مركزی است.

صدیقی بیان كرد: ادارات فرش مستقر در سازمان های صنعت ، معدن و تجارت با هدف ارایه راه حل های مناسب برای حفظ موجودیت و اعتلای فرش دستبافت و ایجاد نگرش علمی و شناخت مبانی فرهنگی و اجتماعی و اقتصادی ایجاد شده اند.

نادری، رییس اداره فرش سازمان صنعت، معدن و تجارت نیز گفت: شناسایی بافندگان و صدور كارت شناسایی قالی بافی، معرفی بافنده ها به بیمه تامین اجتماعی، برگزاری دوره های آموزشی، برگزاری جشنواره فرش، صدور كارت مهارت با همكاری اداره كل فنی و حرفه ای به منظور شناسایی قالی بافان، از جمله فعالیت های این اداره است.

وی گفت: مهمترین جنبه های اقتصادی فرش دستبافت را می توان در اشتغالزایی، ارزآوری و كمك به بهبود اقتصاد روستا دانست.

نادری ادامه داد: تلاش برای معرفی فرش ایرانی در رسانه های خارجی، ایجاد مراكز آموزش برای انتقال تجارب استادان ماهر به نسل جوان و پیگیری ایجاد موزه فرش در استان مركزی از دیگر برنامه های اداره فرش استان مركزی است.

وی توضیح داد: قرار است تولیدكنندگان و بافندگان برای بازاریابی به كشورهای هدف اعزام شوند كه این مهم در گروی معرفی طرح از سوی تولیدكنندگان استان مركزی است.

وی افزود: تولیدكنندگان باید به سلیقه یابی و معرفی كشور هدف بپردازند و طرح خود را به مركز ملی فرش ارایه دهند تا تسهیلات لازم برای اعزام به آنان پرداخت شود.

رییس سازمان صنعت، معدن و تجارت استان مركزی نیز بیان كرد: وزارت صنعت، معدن و تجارت استان مركزی سازماندهی و فعال كردن بخش صادرات و بازرگانی آن را در اولویت برنامه های خود قرار داده است.

پیشكسوت فرش استان مركزی معتقد است: ایجاد كارگاه های تولیدی تاثیر به سزایی در اشتغال زایی بافندگان خواهد داشت زیرا در این مراكز بافندگان جمع شده و با انگیزه بیشتری اقدام به بافت فرش می كنند.

اخوان اضافه كرد: تعداد بافندگان فرش در سطح استان مركزی نسبت به گذشته با كاهش همراه شده كه امیدواریم این تعداد در آینده نزدیك افزایش یابد زیرا بالا رفتن تعداد بافندگان رونق دوباره فرش را به همراه دارد.

رییس اتحادیه فرش دستبافت اراك نیز گفت: مساعدت در ارایه تسهیلات و زمین مورد نیاز به كارگاه های تولیدی از نیازهای فرش استان است.

مهاجرانی بیان كرد: تلاش برای دریافت نشان جغرافیایی از سوی مسولان ارشد استان مركزی و جمع آوری اسناد برای یونسكو، سخت و زیان آور شناخته شدن شغل قالی بافی با هدف برخوردار شدن قالی بافان از مزایای بازنشستگی با 20 سال خدمت از جمله درخواست ها در حوزه فرش در استان مركزی است.

وی اظهار كرد: اروپا و آمریكا عمده ترین بازار خرید فرش اراك بوده اند كه تلاش برای احیای این بازارها ضروری است.

مهاجرانی اظهار كرد: تبریز و اصفهان دارای هنرستان فرش هستند و ایجاد چنین مركزی در اراك نیز ضروری است .

مهاجرانی بیان كرد: ایجاد كارگاه تولید فرش در شهرك های صنعتی در صورت داشتن برخی امكانات از جمله مهدكودك برای نگه داری فرزندان بافندگان، وسیله حمل و نقل و امكانات رفاهی بسیار خوب است تا بافنده بدون دغدغه به بافت فرش اقدام كند.

پیشكسوت فرش نیزاظهار كرد: تعیین متولی واحد برای برطرف شدن مشكلات فرش دستبافت اراك از راهكارهای رفع مشكل این بخش است.

اخوان، اضافه كرد: ایجاد یك واحد رنگرزی مدرن نیز از دیگر نیازهای استان است زیرا تولید خامه های جدید با رنگ های مطابق با سلیقه خریداران بسیار ضروری است.

وی توضیح داد: قیمت خرید برخی رنگدانه ها برای تولید خامه گیاهی افزایش بسیاری یافته است به طوری كه قیمت هر كیلو گرم قرمزدانه از 350 هزار ریال به دو میلیون و 100 هزار ریال رسیده است.

اخوان ادامه داد: رنگ های شیمیایی سبب كاهش كیفیت خامه ها شده كه باید فكری برای این مهم شود.

وی بیان كرد: 65 دانش آموخته رشته فرش در استان مركزی وجود دارد كه می توان با استفاده از دانسته های علمی آنان اقدامات خوبی در زمینه رونق صادرات انجام داد.

اخوان اظهار كرد: تسهیلات اشتغالزایی بافت فرش باید به متقاضیان واقعی تعلق گیرد زیرا این افراد برای خرید لوازم مورد نیاز بافت قالی به نقدینگی نیاز دارند.

وی، نبود شورای مزد را دیگر مشكل بافندگان بیان كرد و افزود: در برخی مواقع بافنده پس از یك سال وقت گذاشتن و استفاده مكرر از چشمان خود مجبور می شود فرش را با قیمت 20 میلیون ریال به فروشنده بدهد در صورتی كه همان فرش در بازار با قیمتی كمتر از 40 میلیون ریال فروخته نمی شود.

وی ادامه داد: شورای مزد در صورتی كه از افراد متخصص تشكیل شده باشد می تواند نقش به سزایی در ایجاد انگیزه و پرداخت واقعی دستمزد به بافنده داشته باشد.

وارد شدن بسیاری از كشورها در جرگه تولید و صادرات فرش دستبافت و غافل شدن برخی از دست اندركاران ایرانی از این حوزه، حمایت دیگر كشورها از چرخه تولید فرش در كشورشان و رقابت نابرابر، دست به دست هم داده تا فرش دستبافت در استان مركزی دچار ركود شود.

كارشناسان و دست اندركاران اقتصادی و فرش استان باید با درك حساسیت و مزایای آن در سایه هم افزایی امكانات و برنامه ریزی، بستر احیای آن را تسهیل و هموار كنند.