مقدمه : انتخابات همواره از مهمترین و قابل توجه ترین رویدادهای کشور به شمار می رود .دهمین دوره ی انتخابات ریاست جمهوری ایران با توجه به شرایط پیش و پس از رای گیری ,نتایج حاصله و حواشی خاصی که با خود داشت به نوعی یک انتخابات منحصر به فرد در تاریخ سی ساله ی جمهوری اسلامی است که بی شک جای بحث و بررسی زیادی در مورد آن وجود دارد . اما در این بین صدا و سیما به عنوان یکی از اهرم های فعال توانست در مشارکت حداکثری مردم در این انتخابات نقش منحصر به فردی را از خود نشان دهد . به همین علت مرکز هم اندیشی استادان و نخبگان دانشگاهی سلسله میز های تخصصی را در تابستان همان سال ( 1388 )در این زمینه برگزار نمود تا با  حضور کارشناسان , استادان و صاحبنظران به تحلیل و واکاوی ابعاد گوناگون اثرگذاری رسانه ی ملی در این حادثه ی مهم بپردازد.

اولین جلسه با عنوان ” نقد و بررسی عملکرد رسانه ی ملی در انتخابات دهم”و با حضور دکتر رحمانی و دکتر کوثری , دومین جلسه با عنوان ” نقد و بررسی مناظرات نامزدهای ریاست جمهوری دوره ی دهم در رسانه ی ملی ” و با حضور دکتر حق شناس و دکتر کوشکی و سومین نشست با عنوان ” بررسی جامعه شناختی انتخابات دهم ریاست جمهوری با تاکید بر نقش رسانه ی ملی ” و با حضور دکتر کوشکی و دکتر بخشایشی انجام شده است .

این جلسات در محل نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاهها برگزار شده و متن اصلی سخنان حاضرین در این نشستها در شماره هفتم فصلنامه ی ” هم اندیشی ” در پاییز سال 1388 به چاپ رسیده  است .

1-  نقد و بررسی عملکرد رسانه ی ملی در انتخابات دهم

 دکتر کوثری :ارکان اصلی ایجاد اعتماد  در مخاطب برای رسانه های خبری عبارتند از :

1-       گزینش عناوین یا موضوعاتی که رسانه خبری انتخاب می کند.

2-       گزینش واقعیت هایی که برای گزارشگری و عرضه انتخاب می شود .

3-       دقت در توضیحات ارائه شده و تشریح رویدادها .

4-       نحوه ی ارزیابی اخبار و رویدادها.

مع الاسف , صدا و سیما در وقایع اخیر از هر چهار بعد آسیب دید .بعبارتی نتوانست هیچ کدام از این چهار بعد را به درستی ایفا کند و لاجرم لطمه شدیدی به اعتمادی که نسبت به صدا و سیما وجود داشت , وارد شد.

 با بررسی عملکرد صدا و سیما  در سه دوره می توان فهمید که چرا ابعاد چهارگانه ” اعتماد به رسانه ” آسیب دید ؛ یکی دوره پیش از انتخابات , دیگری دوره حین برگزاری انتخابات و آخری هم دوره پس از انتخابات . …تقریبا” از حدود دو ماه قبل از انتخابات گویی که یک سیاست به اصطلاح چراغ خاموش در رسانه ملی وجود دارد و این پیشینه ی آرام و خاموش مناسب آن مناظره ها نبود ؛ زیرا از یک فضای کاملا” سرد وارد یک فضای کاملا” داغ شدیم . …سیاست چراغ خاموش  بیشتر با  دموکراسی حد اقلی همخوان است و ما علیرغم اینکه با این سیاست شروع کردیم , اما در شرف برگزاری انتخابات به یک باره به یک دموکراسی حداکثری روی آوردیم تا رقم مشارکت بیشتر از هر دوره دیگری باشد و ناخود آگاه جامعه را با تعارض مواجه کردیم …صدا و سیما سعی کرد از متد مناظره استفاده کند و این را به یک برگ برنده که می تواند مشارکت را افزایش دهد و جلب اعتماد بکند مبدل سازد و در واقع خود را در مسایل سیاسی کشور بالا بیاورد , غافل از اینکه قالب مناظره , به عنوان یک قالب رسانه ای در این جا به هم ریخت و کنترل آن از دست خارج شد!آنچه که این موضوع را به بحرانی برای صدا و سیما تبدیل کرد , وقت اضافه ای  بود که به آقای احمدی نژاد داده شد. این کار حتی اگر درست و به حق هم بود , جا داشت که برای مردم بهتر تبیین می شد . در حالی که این اتفاق خیلی سریع رخ داد و صرف نظر از مسایل حقوقی یا سیاسی , حداقل برای بخشی از مردم جا نیافتاد و به نظر من به نقطه ی آغاز بحران تبدیل شد . موضوع دیگری که این بحران را تشدید کرد , حوادث پس از انتخابات بود که این جا صدا و سیما کاملا” از جریان مردم و از آن چیزی که در جامعه اتفاق می افتاد عقب ماند و دقیقا” در همان چهار بعد اعتماد  دچار بحران شد.   صدا و سیما حتی استراتژی های مناسبی هم برای کاستن از التهابات سیاسی اتخاذ نکرد و حتی بحران را تشدید کرد و به آن بی اعتمادی دامن زد .

دکتر رحمانی : در بررسی نقش رسانه ی ملی در شرایط سیاسی کشور – به طور کلی و اعم از انتخابات – نباید راه بزرگنمایی را در پیش گرفت  چرا که صدا و سیما نسبت به کل حوادث و فرآیندهایی که مسیر سیاسی کشور را شکل می دهد , نقش خیلی زیاد و تعیین کننده ای ندارد .از نظر تاریخی فرهنگ جامعه ی ما فرهنگ شفاهی است و مردم  بیشتر به همین رسانه های سنتی اعتماد می کنند  از سوی دیگر فرهنگ اسرار گرایی و مخفی نگه داشتن اخبار بین متولیان و مسئولان ما , از دیرباز وجود داشته است . به هر حال به اعتقاد من این اعتماد هیچگاه وجود نداشته است و تنها مساله ای که در جریان انتخابات پیش آمد این بود که این بی اعتمادی جلوه گر شد و خودش را کاملا” بروز داد . این موضوع بویژه در وقایع پس از انتخابات  بیشتر هویدا شد ؛ زیرا ما با حوادثی مواجه می شویم که صدا و سیما از قبل برای آن هیچ آمادگی نداشت و هیچ وقت هم نمی توانست  این آمادگی را ایجاد کند. ضمن اینکه در جریان انتخابات , رسانه ی ملی اصولا” در مقایسه با رسانه های نوشتاری , مکتوب و فضای مجازی و اینترنتی , عملا” چند گام عقب بود ؛ مطبوعات حزبی و سیاسی – اعم از اصول گرا و اصلاح طلب – از 7,6 ماه قبل از زمان برگزاری انتخابات , رقابت سنگینی را آغاز کرده بودند  و عملا” مدیریت صحنه پیش از انتخابات را به دست گرفتند . پس از انتخابات هم که رسانه های خارجی نیز به مدد آمدند و این مدیریت را تکمیل کردند ولی صدا و سیما در تمام این مراحل همواره چند گام عقب بود .

دکتر کوثری : در این که رسانه ها معمولا” به لحاظ اقتصادی و سیاسی وابسته هستند هیچ شکی نیست ؛ در تمام دنیا این وضعیت وجود دارد , ولی این موضوع نسبی است .وقتی به سمت حداقل حرکت بی طرفی حرکت می کنیم , می تواند اسیب زایی کند و اگر به سمت حداکثر بی طرفی باشد می تواند آسیب زایی کند .  صدا و سیما وقتی وارد چنین عرصه ای می شود و فقط سخن نظام حاکم را می گوید , دیگر نمی تواند ادعای بی طرفی کند.

دکتر رحمانی : مقصود از بی طرفی , بی طرفی از حیث دادن امکانات , تسهیلات و فرصت ها به رقبای انتخاباتی است . باید دو مرحله را در نظر بگیریم غ یکی در ایام پیش از فرصت قانونی تبلیغات و دیگری در ایام فرصت قانونی تبلیغات . در مورد ایام پیش از فرصت قانونی تبلیغات دو اتهام عمده متوجه صدا و سیما شد . یکی اینکه صدا و سیما روی نمادها , شعارها و معیارهایی دارد تکیه می کند که ذهن مردم را به یک جریان خاص یا کاندیدای خاص متوجه می کند . ایراد دوم اینکه فضای تبلیغات انتخاباتی صدا و سیما , اصولا” یک فضای سرد و دلسرد کننده است. البته هر دو اشکال قابل خدشه است ؛ صدا و سیما پیش از ایام تبلیغات انتخابات , روی عملکرد دولت تاکید می کرد , سفر های استانی را پوشش می داد و کار های عادی دولت را منعکس می کرد اما همه اینها جزء وظایف سازمانی , رسمی و قانونی صدا و سیما است . صدا و سیما موظف است در صدر اخبار خود اگر از رهبری خبری هست اول آن را باید پخش کند ؛ در مرتبه دوم اگر خبری از رئیس جمهور هست – که مقام دوم کشور است – آن را پخش کند و الی آخر . ایراد دوم که مدعی بودند که فضای حاکم بر تبلیغات  انتخاباتی در صدا و سیما فضایی سرد بود و در عین حال شاخص ها و معیار های خاصی را مطرح می کرد ؛ باید گفت شاخص ها و معیار هایی که صدا و سیما روی آنها تاکید می کرد عموما” از بیانات رهبر(معظم ) انقلاب ماخوذ بود , مثلا” ایشان – در سفر کردستان – فرمودند رییس جمهور باید ضد اشرافیت باشد, استکبار ستیز باشد , در مقابل زیاده خواهی دشمنان بر حقوق ملت تاکید بکند , عدالت طلب باشد , به مناطق محروم توجه داشته باشد و امثال اینها .در مقابل معترضین مدعی بودند  معیار هایی که صدا و سیما روی آنها تاکید می کند به یک کاندیدای خاص اشاره دارد .

همین ایراد را به خود(مقام معظم ) رهبری هم در نشستی که نمایندگان کاندیداها بعد از انتخابات با ایشان داشتند وارد کردند که شما در سفری که به کردستان رفتید , طوری حرف زدید که اشاره شما متوجه آقای احمدی نژاد بود. ایشان هم در جواب گفته بودند خوب , بنده رهبر این کشور هستم و شان من این مقدار هست که برای انتخابات یک سری شاخص ها و معیار ها را برای انتخاب اصلح بیان بکنم .

همین استدلال را باید برای صدا و سیما بکنیم که بالاخره از صدا و سیما این توقع بود که بر روی معیار ها و شاخص هایی باید تکیه بکند و این معیارها و شاخص ها را باید از یک منبع الهام بخشی که در راس نظام سیاسی است اخذ کند ؛ از جای دیگری نمی توانست این معیار ها را بگیرد . بنا بر این تاکید بر ملاک ها و معیارهای مد نظر(مقام معظم ) رهبری هم نمی تواند دلیلی بر خروج از بی طرفی باشد. ( نقد و بررسی عملکرد رسانه ی ملی در انتخابات دهم , هم اندیشی شماره هفتم , پاییز 1388 ,نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاهها صفحه 34-36)

2-ارزیابی مناظره های انتخاباتی در رسانه ملی

دکتر کوشکی  :خصوصیات مناظرات ” احساسی بودن , معطوف به رای بودن و ضعف محور بودن از جمله برجسته ترین خصوصیات مناظرات بود ” .” بر اساس دو متغیر ابتدایی ” احساسی بودن ” و ” معطوف به رای بودن ” هر کدام از طرفین مناظره تلاش می کرد به نوعی بر نقاط ضعف  رقیب انگشت بگذارد و همین بود که در واقع چهارمین خصوصیت این مناظره ها را تشکیل می داد ؛ به ترتیبی که مناظره تبدیل شد به نوعی رقابت که الزاما” یک برنده دارد و یک بازنده ( دو قطبی شدن ) و خصوصیت دیگر ” غیر علمی بودن ” است.

دکتر حق شناس : در کشور ما صدا و سیما یک حوزه ی کاملا” انحصاری است در امر اطلاع رسانی غیر پاسخگو عمل می کند .و چون عملا” رقیب ندارد طبیعتا” خود را در لزوم پاسخگویی فارغ می بیند و رضایت مخاطب در صف اول اولویت های صدا و سیما برای تصمیم گیری نیست . در مقابل بیش از 30 شبکه فعال تلویزیونی بعضا” با هزینه های قابل توجهی از منابعی مانند وزارت خارجه انگلستان که بی بی سی را حمایت می کند و یا وزارت خارجه آمریکا که voa  ( صدای امریکا) را اداره می کند , حمایت می شوند .”مناظره ها نوعی عکس العمل است به اتفاقاتی که در آن  سوی مرزها در حوزه ی رسانه های دیداری و شنیداری شکل گرفت” .” محدود کردن زمان مستلزم گنجایش یک پتانسیل بزرگ در یک ظرف کوچک است که خود به خود بحران زا است و مشکلات جدی ایجاد می کند . یکی از مشکلاتی که اعم از مناظرات است این که زمان فعالیت انتخاباتی در کشور ما به شدت محدود است . این ظرف زمانی کوتاه , فعالیت های تبلیغاتی را به شدت محدود می کند و التهاب را به شدت بالا می برد ؛ در حالی که اگر یک زمان مناسب – فرضا” شش ماه – برای تبلیغات در نظر می گرفتیم و فعالیتها را در آن تقسیم می کردیم , جامعه تا این حد ملتهب نمی شد . “

دکتر کوشکی : ما شاهد انتقال احساسات و التهاب از فضای مناظره به جامعه و طرفداران نامزدها بودیم . یک فضای احساسی در جامعه وجود داشت که مناظره ها این فضا را تشدید کرد و با یک ظرفیت اضافه به بیرون بازتاب دادند . این انتقال التهاب به جامعه و مخصوصا” در بین طرفداران نامزد ها به خاطر احساسی بودن فضای مناظرات بود . بحث دیگر تخریبی کردن فضای انتخابات بود . متاسفانه در مناظره ها تخریب , تبدیل به گفتمان رایج شد و قانون شکنی به صورت رسمی کلید خورد . وقتی قانون به عنوان کف مطالبات اجتماعی شکسته شد , طبیعتا” اخلاق اولین سدی است که بعد از آن شکسته می شود.

مناظره باید بر اساس چارچوب های اخلاقی , اعتقادی و قانونی باشد و بر اساس نیاز جامعه و فرهنگ سیاسی ما باشد. فضای مناظره و اجرای زنده اش گامی به جلو بود اما از آنجایی که هیچ یک از نامزدها , البته با درصد  غلظت متفاوت, تعریف دقیقی از مناظره نداشتند و احساس می کردند , اینجا جایی است که باید بر نقاط ضعف طرف انگشت گذاشت تا آرا به سمت رقیب خاص جذب نشود و این روند در عمل , پیامد های منفی بسیاری برای جامعه داشت . شاید تنها پیامد مثبت  این حادثه که با تردید می گویم مثبت , افزایش مشارکت باشد ؛ اما این افزایش مشارکت به چه قیمتی ؟مناظرات صرفا” در روز 22 خرداد به پایان نرسید . ترکش های اصلی انفجار مناظرات در روزهای التهاب  و آشوب و برخوردهای بعد از بیست و دو خرداد خود را نشان داد .

دکتر حق شناس :  علاوه بر ساختار شکنی و قانون شکنی , در این مناظرات به منافع ملی و امنیت ملی توجه مناسب نشد. برای ایجاد یک فرهنگ مناسب باید به مقدمات آن نیز توجه شود . باید طی طریق کنیم تا بتوانیم به آن نقطه برسیم . این نیازمند مراحلی است و به آموزش نیاز دارد . مخاطب باید آموزش ببیند , کسی که در مناظره قرار دارد باید به تبعات رفتاری خود آگاه باشد , در عین حال یک سیستم کنترلی هم باشد که اگراز خطوط قرمز عبور شد امکان برخورد و مجازات باشد .

دکتر کوشکی : مناظره ماکت کوچکی از مدیریت بحران است . مردم باید ببینند آیا نامزدی که می خواهد رئیس جمهور شود و باید در طول چهار سال مذاکرات داخلی و بین المللی را رهبری کند , چانه زنی های سیاسی را انجام دهد و مدیریت بحران داشته باشد آیا می تواند درزمان یک ساعت با رقیب خود با حفظ قوانین و قواعد و در کمال اخلاق گفتگو کند و توانمندی های خود را به نمایش بگذارد . اگر شاهد جاری شدن مناظرات ابتدا در سطح محلی و بعد در سطح کشوری باشیم ممکن است بتوانیم نقاط منفی  مناظرات و پیامد های آن را به تدریج  کاهش دهیم  و به سمت تصحیح و تکامل مناظرات گام برداریم . اگر این مناظرات احساسی بود مناظرات بعدی عقلانی و استدلالی شود , اگر مناظره معطوف به رای بود در گام بعدی معطوف به اطلاع رسانی شود . ضعف محور بودن , نکته منفی در این مناظرات بود ما به سمت برنامه محور شدن حرکت کنیم مناظرات رقابتی تبدیل به میدانی شود که دو نفر توانایی های خود را در معرض سنجش مردم قرار دهند تا مردم تصمیم بگیرند .

دکتر حق شناس : رسانه می تواند امر واقعی را غیر واقعی جلوه دهد , اگر مغالطه ای صورت بگیرد به خاطر تک  صدایی بودن صدا و سیما نمی توان آن ماجرا را نقد کرد . فرهنگ گفتگو یک فرهنگ اصیل قرآنی است و لذا باید گفتگوها و جدال های نتیجه بخش را در تمام حوزه ها گسترش دهیم . نباید زمان  آن  محدود به  ده روز فعالیت  انتخاباتی  ریاست جمهوری باشد. حتی نباید افراد آن منحصر به نامزد های تایید شده ی شورای نگهبان باشد . مردم را باید با این گفتگو ها آشنا کنیم تا بتوانند در جایی که این مناظرات وجود دارد و شنیده می شود تحمل کنند و صبور و شکیبا باشند .و به سمتی برویم که آدم های حرفه ای  و شجاع در هیئت مجری و خبر نگار مورد حمایت افکار عمومی قرار بگیرند تا اینقدر قدرت داشته باشد که بدون ترس  از منافع ملی و منافع مردم دفاع کند  و بتواند به واقع سخنگوی جامعه باشد و اگر مثلا” بنده رئیس جمهور هستم مرا زیر سوال ببرد و هیچ واهمه ای نداشته باشد .

د کتر کوشکی : از اولین نقد هایی که به دموکراسی وارد می شود همین قضیه ی آفات دموکراسی است . اگر کسی دموکراسی را بپذیرد لاجرم با این آفات سروکار دارد . به هر حال افکار عمومی در دموکراسی حرف اول را می زند هر چند  که این افکار عمومی غیر تخصصی باشد . یعنی اگر فرد بتواند با رعایت تمام قوانین در مناظره سخنانی بگوید که خوشایند اکثریت رای دهندگان باشد می تواند آرای آنان را جذب کند حتی اگر این سخنان به نفع مخاطبان نباشد .البته می توان مناظرات را مدیریت کرد . به هر حال در هر انتخاباتی ناگزیر التهاباتی داریم که باید این التهابات را مدیریت کنیم . مثلا” نامزد ها با حفظ  احترام و در نهایت ادب و دوستی با یکدیگر مناظره کنند و بعد از اتمام مناظره , طبق فرهنگ ایرانی روبوسی و خداحافظی کنند , همین باعث اعتلای فرهنگ بین مخاطبان می شود و می توانیم توقع داشته باشیم که یک مناظره علاوه بر افزایش مشارکت , موجب گسترش فرهنگ صحیح سیاسی در جامعه شود . اگر مناظره ها جریان داشته باشد , مطبوعات و کارشناسان نقد می کنند و حتی هواداران نامزد ها نیز به نقد می پردازند . این مناظره ممکن است  در مورد برنامه های دولت حاکم باشد یا مثلا” قوه مقننه یا قوه قضائیه . ما که انتخابات را پذیرفته ایم باید لوازم آن را هم آگاهانه اجرا کنیم .   ( ارزیابی مناظره های انتخاباتی در رسانه ملی , هم اندیشی شماره هفتم , پاییز 1388 ,نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاههاصفحه 37-40 )

3- بررسی جامعه شناختی انتخابات دهم با تاکید بر نقش رسانه ملی

دکتر کوشکی :سنخ شناسی مخاطبین رسانه ملی , سه گروه را شامل می شود : اول , اقشار شهری و روستایی ؛ دوم , اقشار روشنفکر و سنتی ؛ و سوم , اقشار برخوردار و غیر برخوردار . میزان تاثیر گذازی رسانه ملی بر هریک از این سه گروه : هرچه از سوی مناطق شهری به سوی مناطق روستایی حرکت می کنیم یا از سوی اقشار روشنفکر به سوی اقشار سنتی حرکت می کنیم و یا از سوی طبقات برخوردار به سوی طبقات  غیر برخوردار یا کمتر برخوردار حرکت می کنیم , میزان تاثیر گذاری صدا و سیما بیشتر می شود .  فرهنگ  مشارکت سیاسی         ” تکلیف محور ” که صدا و سیما تلاش دارد آن را نهادینه کند از جانب اقشار روشنفکر برخوردار شهری به سمت اقشار سنتی غیر برخوردار روستایی روندی رو به افزایش دارد . در واقع صدا و سیما در حوزه مسائل سیاسی اساسا” از جذب مخاطبانی که متعلق به اقشار روشنفکر برخوردار شهری هستند همواره ناتوان بوده و هست . صدا و سیما علاقه دارد تا همه مخاطبین را جذب و متقاعد کند اما چون خود را نا توان می بیند به سمت جذب گروهی می رود که بر روی ان ها نفوذ دارد . با توجه به تحلیل فوق علت مشارکت حداکثری مردم را باید در اموری غیر از فعالیت رسانه ملی – مطبوعات و اینترنت و ماهواره – جستجو کرد .

دکتر بخشایشی : صدا و سیما در انتخابات اخیر اساسا” نتوانست افکار عمومی را قانع کند .حتی مناظره ها هم نقشی در افزایش تعداد رای دهندگان نداشت , چون که این ها اساسا” مناظره نبود ؛ بلکه مجموعه ای از مسائل حاشیه ای بود که این گفتگو ها را داغ و جذاب کرده بود و این هیچ ربطی به اصل مناظره ها نداشت . چرا که اگر چنین بود باید در دوره قبل هم که مناظراتی برگزار شده بود همین شور و هیجان ایجاد می شد و شاهد افزایش آمار مشارکت کنندگان بودیم .

از منظر جامعه شناسی جامعه را می توان به شکل یک هرم در نظر گرفت که راس آن را اقلیتی تشکیل می دهند که نخبگان نامیده می شود و قاعده آن را اکثریتی تشکیل می دهند که همان توده مردم اند . در بین این دو, طبقه  متوسط قرار دارد که در واقع حرکت های جامعه بر مبنای نیاز ها و قضاوت های آنان ساماندهی و اجرا می شود . البته این جایگاهی که برای طبقه متوسط در نظر می گیریم مربوط به جامعه نرمال و پویایی است که به سمت پیشرفت و توسعه میل دارد . در این جامعه طبقه ی متوسط از سویی توان و صلاحیت این را دارد که به گروه های مرجع مراجعه کند و خواسته ها و مطالبات خود را بر اساس دیدگاهها و افکار آن ها سامان دهی کند و از سویی بدلیل در اختیار داشتن تریبون های متعدد , عملا” نقش هدایتگری توده ها و روند کلی جامعه را نیز بر عهده دارد . بنابراین طبقه متوسط , طبقه ای فعال , نخبه پرور و  بسیارتاثیر گذار است . چنانچه جامعه از حالت تعادل خارج شود و نقش طبقه متوسط به توده مردم داده شود , معمولا ” وضعیتی شکننده برای حاکمیت یا دولت به وجود می آید ؛ چرا که حاکمیت مجبور می شود از اقناع طبقه متوسط به اقناع توده مردم رو بیاورد و این , کاری بسیار دشوار و بعضا” غیر ممکن است . البته این تمام مشکل دولتی که ” دولت کریستالی ” نامیده می شود نیست ؛ مشکل جدی تر , سیل انتقاداتی است که معمولا” از سوی نخبگان و طبقه متوسط به سوی آن سرازیر می شود .

 در جامعه خودمان , طبقه متوسط 15 میلیون نفری به اقای احمدی نژاد رای ندادند و ایشان در واقع با رای توده مردم به ریاست جمهوری رسید  همین موضوع باعث شکل گیری یک دولت کریستال یا شکننده شد که علی القاعده باید روش اقناع توده ها را در پیش گیرد که در پیش گرفت و موفق هم شد . اما به همان نسبت , از اقناع طبقه متوسط ناکام ماند . زیرا در چنین شرایطی معمولا” انتقادات طبقه متوسط بسیار زیاد خواهد شد و چنانچه تعامل مناسبی بین دولت و طبقه ی متوسط برقرار نشود , دامنه این انتقادات  دائما” گسترش خواهد یافت . در مورد دولت نهم این اتفاق افتاد و دولت در برقراری رابطه تعاملی با طبقه متوسط ناکام ماند و حتی ابزار و عواملی که می توانست با انعکاس انتقادات موجود در جامعه , لااقل از شدت و حدت آن بکاهد در عمل ناموفق بودند .ازآن جمله باید به صدا و سیما اشاره کنیم که بویژه در انتخابات و جریانات پس از آن نشان داد نمی تواند نقش رسانه ای خود را درجهت اقناع  افکار عمومی بخوبی ایفا کند و دیدیم که پس از انتخابات بسیاری از مردم اعتمادشان را به صدا و سیما از دست دادند .  صدا و سیما در ایجاد شور و هیجان برای انتخابات موفق بود که این مرهون مناظراتی بود که حواشی آن از متنش بیشتر شد .

دکتر کوشکی :نیروها و عناصر اجتماعی  تاثیراتی را بر ساختار قدرت در جامعه وارد می کنند و رسانه ها از مهمترین این نیروها هستند و چگونگی نقش آفرینی آن ها در رفتار سیاسی و از جمله انتخابات , حاصل تعامل سه عنصر اصلی است : اول, نوع رفتار سیاسی جامعه که معمولا” فارغ از سیاست زدگی و رفتار های احساسی نیست . دوم ,رسانه ها ؛ اعم از رسانه ملی و رسانه های موازی و سوم , مردم که طبعا” لایه ها و طبقات مختلفی دارند . در انتخابات اخیر بخوبی شاهد تاثیر و تاثر متقابل این عوامل بودیم .؛ به عنوان مثال , هر چقدر به روزهای پایانی تبلیغات انتخاباتی و مشخصا” روز انتخابات نزدیک شدیم , رفتار های سیاسی از دایره عقلانیت خارج و به سمت رفتار های احساسی و واکنشی نزدیک شد و طبعا” رسانه ها هم نقش پر رنگ تری پیدا کردند . در واقع در این مرحله رسانه ها هم بازیگر بودند و هم بازی ساز و هم – حتی – بازی خورده !” بازیگر ” بودند چون به هر حال دیدگاه های نخبگان را انتشار می دادند . ” بازی ساز ” بودند چون واقعا” تاثیرات بسزایی در انتخابات داشتند ؛ مخصوصا” رسانه های نوین مثل اینترنت و ماهواره و حتی پیامک که خیلی موثر ظاهر شدند . و اما ” بازی خورده ” بودند چون به شدت از شرایط و فضای داغ انتخابات تاثیر گرفتند و ناخواسته  در جریانی وارد شدند که بعدا” نوانستند آن را مدیریت کنند .   به عنوان مثال در اوج تبلیغات کاندیدا ها که  تهران بسیار ملتهب و پر شور شده بود و طرفداران  هر یک از مامزد ها به خیابان می آمدند و تا پاسی از شب شعار می دادند و .. صدا و سیما به انعکاس این صحنه ها پرداخت و در واقع پدیده ای که عمدتا” به مناطق شمال شهر تهران اختصاص داشت را عمومی کرد .

دکتر بخشایشی : در ارزیابی کلی انتخابات  , روند انتخابات را در مجموع روندی طبیعی می دانم و معتقدم که این انتخابات  روح آزادی را مجددا” در ملت دمید و باعث استمرار هنر حضرت امام ( ره) در استقرار الگوی مردم سالاری دینی شد. چیزی که الان در هیچ یک از کشور های منطقه دیده نمی شود . معتقدم باید قدر این موقعیت را بدانیم و اجازه ندهیم کشور به عقب باز گردد. راهش هم این است که اعتماد از دست رفته را دوباره باز گردانیم و افکار عمومی را اقناع کنیم . اقناع کردن هم نیازمند ” فکر ” و ” منطق ” است. باید شرایطی را فراهم کنیم که به دور از افراط و تفریط , اعتراضات و انتقادات شنیده شود و رسانه ملی نیز شیوه ای در پیش بگیرد که مجددا” مورد اعتماد و مراجعه قرار بگیرد .

دکتر کوشکی : معتقدم ساده انگارانه است که تصور کنیم مناظره های تلویزیونی نقش مهمی در افزایش مشارکت مردم داشته است ؛ چرا که رقابت انتخاباتی در این دوره به حدی جدی و نفس گیر و رودررو بود که اگر تمام فعالیت رسانه ای داخلی و خارجی هم نبود باز شاهد مشارکت حداکثری بودیم . اصولا” بدلیل دو قطبی شدن انتخابات در این دوره شرایط منحصر به فردی ایجاد شد که تاثیر خود را در تجمعات خیابانی و ساختن انواع شعارها و پیام و حتی استفاده از نمادهای رنگین نشان داد . و به طور طبیعی یکی از کاندیداها به نماینده طبقات روستایی سنتی غیر برخوردارتبدیل شد  و کاندیدای دیگر به نماینده طبقات شهری روشنفکر برخوردار. این در حالی بود که گروه اخیر چهار سال گذشته را نماد تحقیر و شکست خود می دانست و احساس می کرد که اگر در این انتخابات نیز شکست بخورد بیشتر تحقیر خواهد شد . لذا حتی کسانی که در انتخابات دوم خرداد هم شرکت نکرده بودند در این انتخابات مشارکت کردند . البته این شرایطی که پیش آمد اصلا” شرایط پسندیده و مطلوبی نبود , و شخصا ” نمی توانم به مشارکت 85 درصدی افتخار کنم ؛ زیرا مشارکتی را افتخار آمیز می دانم که نتیجه و حاصل وحدت ملی باشد , نه حاصل شکاف های اجتماعی و تفرقه , آن هم تفرقه ای که تبعات و بازتاب های بسیار ناخوشایندی در عرصه های مختلف کشور داشته و بسیاری از ابعاد حیات سیاسی و اجتماعی کشور را با چالش مواجه کرده است . باید از این انتخابات عبرت بگیریم و تلاش کنیم که در آینده , رقابت های انتخاباتی به گونه ای باشد که شکاف های اجتماعی را عمیق تر و چالش برانگیزتر نکند . بویژه فعالیت رسانه ای باید با حساسیت و دقت بیشتری برنامه ریزی و اجرا شود تا ضمن ایجاد رقابت گرم و واقعی – نه صوری و نمایشی – همگرایی و اتحاد را در فضای کشور القا کند .(بررسی جامعه شناختی انتخابات دهم با تاکید بر نقش رسانه ملی , هم اندیشی , پاییز 1388, نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاهها صفحه 41-43 )

انتخاب  و تلخیص : سید منصور حیدری – اراک  خرداد 91