انتخابات نهمین دوره مجلس شورای اسلامی در 12/12/90و برابر اعلام رسمی با مشارکت 64 درصد از واجدین شرایط حق رای وبا افزایش 10 درصدی نسبت به انتخابات قبلی مجلس  , برگزار گردید .

این انتخابات اولین انتخابات در ایران پس از انتخابات دهمین دوره ریاست جمهوری در سال 1388 و حوادث پس از آن بود که تقریبا” با کمترین تغییر در قوانین و مقررات و نیز در گرایشات سیاسی جریانات واحزاب ذی مدخل نسبت به دو انتخابات ادوار هفتم و هشتم مجلس شورای اسلامی برگزار گردید, با این فرض که تغییر اسامی احزاب و جبهه های هم سو و نیز شعارهای متناسب با مقتضیات روز از جهت رویکرد های داخلی و مسائل خارجی کشور را تغییر اساسی ندانیم و صرفا”آن را تغییر در شعارها و نام ها بدانیم .

 البته تغییر شرط مدرک تحصیلی داوطلبین به فوق لیسانس دراین دوره اعمال شد و در ابتدا موجب برخی واکنش ها از طرف افراد و خصوصا” نمایندگان فعلی فاقد مدرک فوق لیسانس شد که تبصره تعیین یک دوره نمایندگی بعنوان مدرک معادل موجب رفع مشکل این افراد شد. اما آنچه در این بین لاینحل باقی ماند گرایش به مدرک گرایی , تعیین مدارک معادل و نا کارآمدی مدارک عالی و اعمال تبعیض در بین انتخاب شوندگان است .

از طرف دیگر با بررسی آماری شرکت کنندگان در انتخابات نکات ذیل قابل مشاهده است :

هرچند که مقدار مشارکت در این دوره از انتخابات مجلس شورای اسلامی به نسبت دوره قبل در سال 1386 از مقدار 52 درصد به 64 در صد افزایش یافته و این مقدار مشارکت (64 درصد ) ” خوب و مطلوب ” ارزیابی می گردد اما نباید این مهم را از نظر دور داشت که  کمیت مشارکت در انتخابات  نمی تواند همواره  و به تنهایی مقیاس مناسبی برای ارزیابی واقع گردد کما اینکه در انتخابات سال 88 شاهد مشارکت حداکثری برابر با 85 درصد در کل کشور بودیم .

در انتخابات اخیر مجددا” تهران شاهد کمترین مشارکت در بین استانها بود ؛علی رغم اهمیت انتخابات تهران هم به جهت انتخاب 30 نفر نماینده و هم از جهت پایتخت بودن و مرکز سیاسی کشور؛در مجموع مقدار آراء رای دهندگان در حوزه انتخابیه تهران , شمیرانات , اسلامشهر و شهر ری جمعا” 2119689 رای صحیح از تعداد کل 2335124 رای اعلام گردید که این مقدار رای تقریبا” برابر با آرای رییس جمهور منتخب در انتخابات سال 1388 در حوزه های انتخابیه تهران , اسلامشهر , ری و شمیرانات است (2399134رای )و البته احتساب آرای صحیح در انتخابات مجلس  در سال 1390 کمتر از آرای آقای احمدی نژاد در انتخابات ریاست جمهوری سال 88 است .این مطلب در انتخابات استانی نیز مشهود است ؛ مثلا” در حوزه انتخابیه اراک , خنداب و کمیجان تعداد کل آرای ماخوزه  در انتخابات مجلس نهم تقریبا” برابر با مجموع تعداد آرای آقای احمدی نژاد در حوزه های اراک ,کمیجان و خنداب است ؛( کل آرای حوزه انتخابیه اراک کمیجان و خنداب در سال 1390 برابر 259516 رای و مجموع آرای احمدی نژاد در سال 1388 در 3 حوزه اراک کمیجان و خنداب برابر با 264331 رای است )  بنا بر این انتخابات مجلس شورا در سال 1390 نتوانسته است  تعداد بیشتری از رای دهندگان به رئیس جمهوری  را ترغیب به آمدن به پای صندوق های اخذ رای نماید و می دانیم که این تعداد آراء اگر چه در مشروعیت انتخابات تاثیر گذار نیست اما در مقبولیت آن مهم است . با این توضیح که دارندگان حق رای در تهران با اکثریت قابل توجهی از مشارکت در انتخابات خودداری کرده اند .به یاد دارید که در انتخابات سال 88 رئیس جمهور منتخب کل کشور در مجموع  حوزه  های انتخابیه تهران , ری , شمیرانات و اسلامشهر دارای رای اقلیت بود ؛( با اختلاف کمی  حدود47.17 درصد احمدی نژاد  در مقابل 50.07 درصد موسوی ).

 این موضوع متاسفانه مورد دقت و نقد و بررسی از طرف مسئولان واقع نگردیده که اولا” چرا مقدار مشارکت در تهران در اغلب ادوار انتخابات مجلس کمتر از کل کشور است و ثانیا” برای افزایش مشارکت در تهران – و البته افزایش با کیفیت – که بتواند بعنوان الگوی مشارکت سالم سیاسی برای کشور قلمداد گردد چه باید کرد؟ بعنوان موضوع مهم دیگر و علی رغم تاکید مقامات عالی کشور به رای دهندگان تهرانی برای درج نام 30 نفر در برگ رای  و استفاده حد اکثری از حق رای در روز رای گیری ؛ شاهد آن هستیم که رای دهندگان تهرانی – اقلیت واجدین حق رای – از حد اقل حق خود استفاده کرده اند بطوری که ‌از مجموع ۲۳۳۵۱۲۴ رأی مأخوذه در حوزه انتخابیه تهران در مرحله اول انتخابات مجلس شورای اسلامی، تعداد ۲۱۱۹۶۸۹ رأی آن صحیح بود.بر اساس آمار اعلام شده ، نفر اول تهران 1119474 رای به خود اختصاص داد و آخرین نفر از 527 کاندیدا، توانست 544 رای به دست آورد. بر اساس آرای اعلام شده برای این 527 نامزد در تهران، مجموع آرای تمام نامزدها به رقم 24775530می رسد. اگر این رقم را به تعداد شرکت کنندگانی که آرای آنها صحیح بوده است(2119689) تقسیم کنیم ، مشخص می شود هر شهروند تهرانی بطور متوسط به 11.7نامزد رای داده است. یعنی به کمتر از 12 نفر از 30 نفر ی که می توانسته اند نام آن ها را در برگ های آرا درج نمایند و این برابر است با حدود 40 درصد با این معنا که اگر تمام شهروندانی که رای داده اند  از تمام حق رای خود استفاده می کردند شاهد نتیجه ای متفاوت  بودیم و حال تصور کنیم که اگر بجای اقلیت رای دهندگان تهرانی ,شاهد مشارکت حد اکثری بودیم و مثلا” 5 میلیون رای دهنده در انتخابات شرکت کنند و هر کدام نیز نام 30 نفر را در برگ رای بنویسند آنوقت انتخابات تهران از چند وجه دارای اهمیت بود : مثلا” دیگر نمی شد انتخابات تهران , خصوصا” مدت اخذ رای را مانند سراسر کشوردریک روزانجام داد ونیز هر انتخابات مجلس در تهران خود به تنهایی یک تغییر سیاسی عمیق در آرایش نیروهای سیاسی را به دنبال داشت .

موضوع مرتبط دیگر اختلاف آرادر مرحله اول بین نامزد های راه یافته به مرحله دوم است در حالی که نفر اول راه یافته به مجلس در تهران بیش از یک میلیون رای دارد ولی تعداد آراء  کاهش زیادی برای رتبه های بعدی دارد به نحوی که علی رغم اینکه نفر اول تهران در یک لیست با همین افراد قرار دارد و از سوی جبهه ها و احزاب هم سان حمایت می شوند ولی نفر اخر لیستها دارای آرایی بسیار کمتر است . برای مثال در لیست جبهه متحد تفاوت تعداد آرا بین آقای ابوترابی با693384 رای با آقای ابراهیم انصاری با 158238 رای و در لیست جبهه پایداری نیز تفاوت  تعداد آرا بین آقای آقاتهرانی با 690848 رای با آقای علی خطیبی با 159166 رای بسیار مشهود و حاکی از تفاوت بین رویکرد رای دهندگان به افراد معروف و مشهور دارد تا به لیست های حزبی و تشکیلاتی , البته واکاوی نتایج  لیست ها  در مرحله اول انتخابات تهران بیانگر گرایش رای دهندگان و نیز درصد موفقیت جبهه ها  در بین اقلیت  واجدین حق رای در تهران و رای دهندگان انتخابات اخیر است که در بخش دوم ارائه خواهد شد .

موضوع مهم دیگرتنوع و تکثر بین احزاب و جریانات شرکت کننده در انتخابات است  توجه به این مهم موجب شد تا به جبران عدم مشارکت طیف اصلاح طلبان و منتقدین جدی دولت , شاهد تکثر و تعدد در بین لیست های هم سان و اصولگرا با نام ها و البته کاندیدا های متفاوت باشیم ولی هم سانی و یکدستی سیاسی این لیست ها موجب گردید تا تقریبا” اکثر لیستهای شرکت کننده در انتخابات تهران دارای افراد مشترکی  – ولو با حد اقل اشتراک – باشند  , البته موضوع اشتراک در لیستها نمی تواند بخودی خود مضموم یا مفید باشد کما اینکه در اکثر ادوار انتخابات مجلس در تهران از دوره اول در سال 1358 تا کنون شاهد این هستیم که تعدادی از نامزد ها بدلایل مخفتلف در بین لیست جبهه ها و احزاب متفاوت حضور دارند و این موضوع می تواند وفاق بین گروهها و احزاب  را علی رغم رقابت و تفاوت در خط مشی کلی آنها گردد کما اینکه در اولین دوره انتخابات مجلس شورای اسلامی در سال 1358 در تهران, هم احزاب و جبهه های زیادی شرکت داشتند و هم اینکه لیست گروهها دارای افراد مشترک بسیاری بود و همین امر موجب گردید تا علی رغم مشارکت 60 درصدی در تهران , اکثریت نمایندگان تهران در مرحله اول و اغلب با تعداد رای بالا – بیش از یک میلیون نفر رای برای نفرات اول تا هجدهم – انتخاب شدند و این مهم هرگز تکرار نشد؟!

 البته در فواید دموکراسی نیز گفته شده است که با انجام انتخابات  ادواری آزاد و منصفانه , موجب تغییر در حکومت برابر میل شهروندان و البته در چارچوب ارزشهای عمومی مورد پذیرش همگان – قانون اساسی – بدون تغییر در رژیم سیاسی ( نظام سیاسی ) شده وموجب تداوم وتعمیق مشروعیت می گردد مشروط به اینکه معیار های پذیرفته شده برای انتخابات آزاد و منصفانه به تمامه توسط  حکومت ,رای دهندگان و نامزد ها رعایت گردد.

برخی نویسندگان و پژوهشگران کشور انتخابات سال های 1376 و 1384 را به جهت تغییر در گرایش شهروندان در انتخاب رییس جمهوری ,از جنس تغییر در حکومت بدون تغییر در نظام سیاسی دانسته اند . البته مراد از تغییر در حکومت معانی گوناگونی را شامل است نظیر:تغییر در خط مشی های سیاسی دولت , امکان اعمال نظر شهروندان فراتراز نظر حکومت یا دولت وقت ,  جلوگیری از تداوم سیاستهای قوه مجریه – دولت – که کارمدی آن برای شهروندان و رای دهندگان مورد تردید باشد و…این موضوع و امکان برگزای انتخابات در ادوار مختلف مجلس و ریاست جمهوری و سایر انتخابات در ایران در 33 سال اخیر می تواند وجه تمایز بین ماهیت قدرت و حکومت و دخالت مردم در آن  در ایران با  سایر کشور ها وحکومت ها ی خاورمیانه باشد البته با آنهایی که دارای انتخابات هستند ولی تغییر در حکومت و دولت – تمکین از نظر مردم – ازانتخابات آنها بر نیامده و ناگزیر مردم این کشورها را به تغییر در رژیم های حاکم  سوق داد . این موضوع درس مهمی را در خود دارد که ” یک نظام سیاسی باید به مرتبه ای از رشد برسد که اگر کسی از صحنه ی رقابت حذف شود , همچنان به پیروزی در آینده امید داشته باشد ؛ وگرنه , کسانی که از صحنه خارج شده اند با هم متحد خواهند شد و نظام سیاسی را تغییر خواهند داد” ( از کتاب “مقدمه ای بر تحلیل سیاسی” ترجمه دکتر علی معنوی , تهران نشر آگاه 1380 صفحه 26 )

علی رغم اهمیت  مجلس شورای اسلامی و قدمت بیش از یکصد سال این نهاد مدنی و تاثیر گذاری انتخابات  آن بطور کلی و انتخابات تهران بطور سیاسی ولی در ایران اغلب شهروندان و رای دهندگان , تغییر در حکومت – به معنای فوق – را بیشتر در انتخابات ریاست جمهوری  – به رغم جدید بودن آن در مقام مقایسه با مجلس – پیگیری می نمایند تا در انتخابات مهم و تاثیر گذار مجلس شورای اسلامی . این موضوع از مهمترین  موارد شناخت  فرهنگ سیاسی در ایران امروز است و می تواند بعنوان شاخصی برای عدم  گرایش به کار جمعی و در مقابل آن , فردیت و شخصی شدن سیاست در ایران باشد و بیانگر میزان نهادینه شدن حقوق شهروندی ونهاد های سیاسی مقوم حقوق سیاسی شهروندان در ایران امروز .

ادامه دارد…

سید منصور حیدری – اراک