برگزاری مراسم عزاداری برای حضرت سیدالشهدا (ع) یکی از سنتهایی است که همه ساله مردم مسلمان جهان در نقاط مختلف آن را برپا می‌کنند. سوالاتی درباره نحوه برگزاری این مراسم‌های معنوی مطرح شده است که در ادامه نظر حضرت آیت الله العظمی صافی گلپایگانی درباره برخی از آن‌ها را می‌خوانید:

سوال: حکم چاک زدن گریبان و بر سر و صورت زدن در مصیبت امام حسین علیه‌السلام چیست؟
پاسخ: بر سر و صورت زدن و گریبان چاک زدن در مصیبت آن بزرگوار مانعی ندارد.

سوال: برخی در جلسات سینه زنی و عزاداری معصومین علیه‌السلام در حال عزاداری صورت خود را خراش انداخته و به صورتشان خون جاری می‌شود؛ عزاداری به این شکل چه حکمی دارد؟
پاسخ: معلوم نیست که این کار‌ها به عنوان ابراز شدت تألم بر مصائب اهل‌بیت علهیم السلام و عزاداری برای آن بزرگواران وهن باشد؛ بلی اگر موجب ضرر معتنی به شود جائز نیست.

سوال: بعض عزاداران به خود گِل می‌مالند و یا اینکه با پای برهنه راه می‌روند. این نحوه عزادارای چه حکمی دارد؟
پاسخ: این گونه امور که در محلّی طبق مرسوم آن محل بوسیله آن اظهار حزن و عزا نسبت به سالار شهیدان علیه‌السلام بنمایند چنانچه ضرر معتد به برای جسم و جان نداشته باشد مانعی ندارد.

سوال: سینه‌زنی به صورتی‌که دور می‌چرخند و جست و خیز دارند، چه حکمی دارد؟
پاسخ: اشکال ندارد ولی مواظب باشید وقار عزاداری مخدوش نشود.

سوال: آیا سینه زنی به صورتی که از کمر به بالا برهنه شوند، در عزاداری سیدالشهدا علیه‌السلام جائز است؟
پاسخ: اگر مستلزم نگاه نامحرم نباشد اشکال ندارد.

سوال: سینه‌زنی، زنجیرزنی و یا به سر و صورت کوبیدن در خلال عزاداری، به طوری‌که موجب صدمه، مثلاً مجروح‌ شدن و یا سرخ ‌شدن می‌شود، چه حکمی دارد؟
پاسخ: اگر صدمه معتد به نباشد اشکال ندارد.

سوال: در مراسم سینه زدن، در آوردن لباس در صورتی که معرض تحریک باشد چه حکمی دارد؟
پاسخ: اگر معرض تحریک باشد اشکال دارد و بهتر است با لباس عزاداری شود.

سوال: در مراسم عزاداری ائمه معصومین علیهم السلام سینه زدن یا چنگ زدن به صورت به طریقی که خون بیاید چه حکمی دارد؟
پاسخ: عزاداری بر آن بزرگواران به هر نحوی که موجب ضرر معتدّ به به بدن نباشد و مشتمل بر خلاف شرع از هر جهت نباشد مطلوب است.

سوال: «هروله» در جلسات عزاداری چه صورتی دارد و حال آنکه مظنه هتک عزاداری و لوث شدن آن و پایین آمدن حزن و تأثر عزاداران بسیاری است؛ لطفاً علاوه بر جواب قاعده و نصیحتی راجع به عزاداری عنایت بفرمایید؟
پاسخ:‌گاه می‌شود که اشخاص مصیبت زده از شدّت تأثر از جا بر می‌خیزند و می‌روند و می‌آیند و خود را می‌زنند و فریاد می‌کنند؛ اگر کسی در مصیبت حضرت سید الشهدا سلام الله علیه که اعظم مصائب است واقعاً چنین حالی پیدا کند یا مثل تباکی چنین حالی را دارد نمی‌توان این حالات را اهانت دانست. در این موارد سلیقه‌ها مختلف است؛ بحسب ازمنه و امکنه فرق پیدا می‌کند و عرف عام را باید ملاک دانست. آنچه لازم است این است که همه بر حفظ و شکوه و عظمت و حقیقت و وقار قدس و ملکوتی این برنامه و نشان دادن کمال حزن و اندوه خود اهتمام نمایند. خداوند تأیید فرماید.

سوال: نظرتان راجع به اینکه به هنگام عزاداری و سینه زدن بعضی به نیت اینکه در موسم حج هستند و یا اینکه با یاد حضرت زینب سلام الله علی‌ها که در حال هروله بود، هروله می‌کنند و سینه می‌زنند را بیان فرمایید؟
پاسخ: نیت اینکه در موسم حج هستم و هروله می‌کنم صحیح نیست ولی به عنوان شدّت تأثر و ناراحتی از آن مصائب عظمی اشکال ندارد.

سوال: در برخی از جلسات مذهبی و عزاداری برای اظهار ‌‌نهایت تذلّل در برابر اهل بیت علیهم السلام عدّه‌ای صدای حیوانات مانند سگ از خود در می‌آورند. حکم شرعی آن را بیان فرمایید؟
پاسخ: چون در انظار بعضی موهن است سزاوار است اظهار ارادت و ولایت خود را در صورت‌های جالب و تحسین‌آمیز انجام دهید.

سوال: تشکیل هیأت در کوی و خیابانی که اهالی آن به شعائر دینی مقید نبوده، بلکه سینه زنی و نظائر آن نزد ایشان، کاری عجیب و غریب می‌نماید و احیاناً باعث تمسخر مجالس عزاداری و یا هتک حرمت می‌شود، چه حکمی دارد؟
پاسخ: باید در مسجد و حسینیه واقع در محل‌های مذکور هیئت و مجالس مذهبی به صورت شایسته تشکیل شود و از وعاظ و علمای با فضل جهت اداره مجلس دعوت بشود که آن‌ها دین مبین اسلام را آن چنان که هست برای مستمعین بیان کنند؛ در این صورت گمان نمی‌رود باعث تمسخر بشود؛ مضافاً بر اینکه در تبلیغ دین، به تمسخر یک عده جاهل و نادان نباید اعتنا کرد.

آیین‌ها و نمادهای عزاداری
سوال: در مراسم عاشورا مراسمی چون علم‌گردانی، چهل چراغ کشی و نخل گردانی چه حکمی دارند؟
پاسخ: مانع ندارد.

سوال: استفاده از عَلَم چه صورتی دارد؟
پاسخ: در مراسم عزاداری سالار شهیدان حضرت ابی عبد الله الحسین علیه‌السلام استفاده از عَلَم که تعظیم شعائر محسوب می‌شود به شرط اینکه مشتمل بر مجسّمه ذیروح که حرام است نباشد، اشکال ندارد؛ بلکه مطلوب است.

سوال: در ایام عاشورا ضریح مانندی به نام نخل را به اسم و رسم عزاداری ملبّس به البسه و اقمشه فاخره می‌کنند، با عنایت به فتوای مرحوم حضرت آیت الله العظمی بروجردی که فرموده‌اند: «عزاداری در ایام عاشورا برحسب متعارف بلاد مختلف است و آنچه درهر بلدی مصداق عزاداری است مانعی ندارد.» نظر حضرتعالی در این‌باره چیست؟
پاسخ: آنچه استاد عظیم الشان ما اعلی الله مقامه در پاسخ سؤال مذکور فرموده‌اند مورد تأیید اینجانب است.

سوال: آیا شمع روشن کردن در شام غریبان سیدالشهداء علیه‌السلام را بلا اشکال می‌دانید؟ آیا از مصادیق بدعت نمی‌باشد؟
پاسخ: اشکال ندارد.

سوال: در بعضی از مراسم‌ها، شبیه‌سازی انجام می‌شود، مثل درست‌کردن قبر مطهر حضرت زهرا سلام الله علی‌ها و تابوت حضرت رقیه سلام الله علی‌ها، حکم آن چیست؟
پاسخ: اشکال ندارد.

سوال: نظرتان راجع به تعزیه خوانی چیست؟
پاسخ: تعزیه و شبیه خوانی اگر مشتمل بر آلات لهو از قبیل طبل و شیپور و صنج نباشد و اشعار دروغ و غنا نخوانند و مرد، لباس زنان را نپوشد اشکال ندارد.

سوال: بعضی افراد در تعزیه نقش امام معصوم علیه‌السلام یا نقش شخصیت‌هایی مثل حضرت عباس علیه‌السلام را اجرا می‌کنند و حال آنکه صاحب سابقه درخشانی نیستند و فقط به جهت اینکه خوب برنامه اجرا می‌کنند آن نقش را به عهده می‌گیرند نظر مبارک را بیان نمایید.
پاسخ: درخشان بودن سابقه تعزیه خوان شرط نیست ولی اگر سوء سابقه خصوصا سوء حال فعلی عرفاً توهین باشد نباید آن اشخاص، مجری باشند. اصولاً مناسب است عزاداری حضرات ائمه طاهرین علیهم‌السلام به صورت مجلس روضه‌خوانی برگزار شود تا سخنرانان عالِم و وعاظ و روضه‌خوان‌های متعهد ضمن ذکر مصائب آن بزرگواران با ذکر فضائل و مناقب و تاریخ زندگی ایشان و بیان احادیث و احکام و تبلیغ معارف اسلام و دفع بدع و شبهات، مردم را آگاه و به مکتب اهل بیت علیهم السلام هدایت و ارشاد نمایند.

سوال: ‌اخیراً مطرح می‌شود که مجالس عزاداری خصوصاً عزای سید الشهدا علیه‌السلام از صورت سنّتی و روضه خوانی و استماع آن خارج بشود و به صورت نمایشی و تئاتری تبدیل‌گردد، بلکه به‌این مطلب اصرارمی‌ورزند. نظرمبارکتان را بیان‌فرمایید.
پاسخ: اقامه عزای آن بزرگوار باید با ذکر مصائب از کتب صحیحه معتبره توسط ذاکرین و علمای محترم با حفظ شئون اهل بیت علیهم السلام باشد و به صورت تئا‌تر در آوردن معمولاً خالی از لوازم فاسده و غیر شرعی نیست.

سوال: حکم خرید، فروش، چاپ، تولید و یا استفاده از عکس‌ها و پوسترهایی که از چهره ائمه معصومین علیهم السلام تهیه شده است، چگونه است؟
پاسخ: عکس‌ها و پوسترهای مذکور، مستند صحیحی ندارند؛ خوب است از این عمل خودداری شود.

برگرفته از کتاب «گفتمان عاشورایی» اثر آیت الله العظمی صافی